Veranderingen in de maatschappij
De veranderingen in de maatschappij gaan sneller en met grotere bewegingen gepaard. De taken die gemeenten uitvoeren nemen toe in omvang en complexiteit. Denk alleen al aan de decentralisaties in het sociaal domein en de uitwerking daarvan. De Nederlandse samenleving wordt mondiger, is meer geïnformeerd en leeft meer digitaal. Dit alles doet een beroep op het verandervermogen van gemeenten. De vraag uit de samenleving verandert en manieren van werken gaan op de schop. De klassieke rol van overheden om ‘voor haar inwoners en organisaties te zorgen’ wordt steeds minder gewenst en houdbaar. Haar rol verschuift naar regisseur en netwerkpartner. Dat gaat, waar mogelijk, uit van meer zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van de inwoners en organisaties van gemeenten. En om meer participatief tot goede oplossingen te komen. Tegelijkertijd is er de blijvende verantwoordelijkheid om grip te houden op werk, resultaten en financiën.
Gemeente Ommen heeft de herstart als eigen organisatie, op 1 januari 2019, aangegrepen om hier een flinke stap in te zetten. In ons model als regie- en netwerkgemeente besteden we veel zaken uit. Daardoor zijn we adaptief en kunnen we door opdrachtgeverschap en regie hier sneller op inspelen. Bedrijfsvoering zal hier haar bijdrage in gaan leveren. In manieren van werken, ondersteuning en planning & control. Bewuste organisatieontwikkeling en verfijning van ons model zijn de komende jaren nodig om dit model verder voorwaarts te helpen, te concretiseren en maximaal te benutten.
Kunstmatige intelligentie
De ontwikkelingen op het gebied van artificial intelligence (AI) hebben de afgelopen jaren aanzienlijke vooruitgang geboekt en hebben de potentie om diverse sectoren en aspecten van ons dagelijks leven te beïnvloeden. De AI-ontwikkelingen evolueren snel en voortdurend zijn er nieuwe doorbraken en toepassingen die ontdekt worden Deze ontwikkelingen hebben potentie om impact te hebben op verschillende aspecten van ons dagelijks leven, zoals gezondheidszorg, transport, communicatie, spraaktechnologie en veiligheid. Maar zeker ook voor overheidstaken.
Het gebruik van AI kan ook leiden tot bijvoorbeeld AI-gegenereerde bezwaarschriften waarbij vooral aspecten als privacy en verantwoorde dataverzameling en -gebruik steeds belangrijker worden. De visie achter AI gaat uit van samenwerking tussen mensen en AI-systemen met als doel de menselijke capaciteiten te versterken. AI kan ook een aanzienlijke impact hebben op de arbeidsmarkt, want AI-systemen kunnen taken automatiseren die nu door mensen worden uitgevoerd. Over het algemeen zal de impact van AI op de arbeidsmarkt afhangen van verschillende factoren, waaronder de mate van automatisering en de snelheid waarmee AI-systemen worden ingevoerd.
Voor Ommen is het belangrijk dat wij ons bewust zijn van deze veranderingen. De snelheid en ontwikkelkracht van AI en digitalisering in het algemeen vragen om een grote schaal van samenwerking. Voor onze ICT-taken maken we hierin een eerste stap door vanaf 1 januari 2025 toe te treden tot Shared Service center ONS. Daarbij sluiten we niet uit dat op AI-gebied er ook eerder en in een nog grotere samenwerking gewerkt moet gaan worden.
Krapte op de arbeidsmarkt
In veel sectoren is er sprake van krapte op de arbeidsmarkt. Ook binnen de overheid is een gebrek aan personeel. Concreet zijn er meer vacatures dan beschikbare gekwalificeerde kandidaten. Dit leidt niet alleen tot moeilijkheden bij het vinden van geschikte medewerkers bij de gemeente zelf, ook raakt dat de uitvoering van projecten en werkzaamheden. Binnen diverse sectoren is zelfs sprake van concurrentie die de stabiliteit van de overheid niet ten goede komt.
Op het gebied van de arbeidsmarkt en personele schaarste zijn er enkele algemene ontwikkelingen waar rekening mee kan worden gehouden:
- Vergrijzing van de beroepsbevolking : we worden geconfronteerd met een vergrijzende beroepsbevolking. Dit heeft invloed op de beschikbaarheid van arbeidskrachten, aangezien er meer mensen met pensioen gaan dan dat er jonge mensen de arbeidsmarkt betreden.
- Digitalisering en automatisering : technologische ontwikkelingen, zoals AI en automatisering, hebben invloed op de arbeidsmarkt. Door automatisering worden bepaalde werkzaamheden vervangen. Nieuwe banen die ontstaan vereisen vaak andere specifieke vaardigheden.
- Tekort aan specifieke vaardigheden : er is een tekort aan specifieke vaardigheden op de arbeidsmarkt, zoals data-analyse en cybersecurity. Binnen de overheid geldt dat voor bijna alle beleidsvelden.
- Toenemende flexibilisering van arbeid : flexibele arbeidsvormen, zoals tijdelijke contracten, freelancewerk en de opkomst van de gig-economie, nemen toe. Werknemers zoeken meer autonomie en flexibiliteit in hun werk. Dit heeft invloed op de traditionele arbeidsverhoudingen en -modellen.
- Leven lang ontwikkelen en om- en bijscholing : vanwege technologische vooruitgang en veranderende vaardigheidseisen wordt een leven lang ontwikkelen steeds belangrijker. Werknemers moeten zich voortdurend om- en bijscholen en aanpassen aan veranderende functievereisten. Om-, bij- en herscholing worden cruciaal om te voldoen aan de vraag naar nieuwe vaardigheden.
- Inclusie en diversiteit : er is een groeiende erkenning van het belang van inclusie en diversiteit op de arbeidsmarkt.
De effecten van de krapte op de arbeidsmarkt zijn in onze organisatie ook merkbaar. Vanuit onze visie, zoals het werken met generalisten en rompfuncties, kunnen we (soms met vertraging) wel de belangrijkste werkzaamheden blijven prioriteren en realiseren. Ook zijn onze uitvoerende taken maximaal geborgd doordat ze ondergebracht zijn bij grotere partijen waar de effecten van de arbeidsmarkt iets minder kwetsbaar zijn. Bij de inhuur van specialistische taken worden we eerder geconfronteerd met deze krapte. Ondanks de krapte en de daaruit voortvloeiende werkdruk blijft het belangrijk om in medewerkers te blijven investeren.
Samenwerken
Veel uitdagingen waarmee gemeentes steeds vaker geconfronteerd worden, vereisen een gezamenlijke aanpak. Deze opgaven nemen toe in complexiteit en overstijgen de gemeentegrenzen. Voorbeelden hiervan zijn vraagstukken op het gebied van:
- duurzaamheid
- wonen en werken
- mobiliteit
- economische ontwikkeling
- sociaal welzijn
Door samen te werken, bundelen we kennis en expertise en gebruiken we middelen efficiënter. Ook kunnen we onze regionale positie versterken en slagkracht vergroten door gezamenlijk op te treden en te lobbyen zoals bijvoorbeeld bij de RegioDeals.Per saldo kunnen gemeenten hiermee ook beter inspelen op de behoeften van hun inwoners. Een samenleving houdt immers niet op bij de gemeentegrens. Zaken als bijvoorbeeld onderwijs, (medische) zorg, werk en cultuur vinden ook bij ons voor een belangrijk deel buiten Ommen plaats.
Vanuit onze besturingsfilosofie zijn we sterk gericht op samenwerken. Het is een van onze drie pijlers :
- uitbesteden
- zelf doen
- samenwerken
Ook bij meer traditioneel ingerichte organisaties is er de wens en noodzaak om meer samen te werken, bijvoorbeeld via gemeenschappelijke regelingen. We doen dit al in de nodige samenwerkingsvormen. Dan kan het gaan om een gemeenschappelijke regeling. Voor gemeenten zal dit voor een deel gepaard gaan met een toewijzing van de beschikbare middelen binnen de eigen organisatie naar samenwerkingsvormen waarbij er per saldo effectiever en efficiënter resultaat geboekt kan worden. Voor gemeenten en dus ook Ommen zullen de kosten voor samenwerking dan ook gaan toenemen. Die samenwerkingskosten moeten per saldo alleen wel leiden tot een efficiëntere uitvoering van onze taken of tot het behalen van een hoger maatschappelijk rendement voor onze inwoners.